Στέφανος Δάνδολος: ΙΣΤΟΡΙΑ ΧΩΡΙΣ ΟΝΟΜΑ. Το κρυφό πάθος της Πηνελόπης Δέλτα. Μία αναλυτική προσέγγιση του έργου

 

Γράφει η Αργυρώ Χατζηπαναγιώτου

 *ΙΣΤΟΡΙΑ ΧΩΡΙΣ ΟΝΟΜΑ.  Το κρυφό πάθος της Πηνελόπης Δέλτα. Μία αναλυτική προσέγγιση του έργου   

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΧΩΡΙΣ ΟΝΟΜΑ. Το κρυφό πάθος της Πηνελόπης Δέλτα. Είναι ένα βιβλίο του Στέφανου Δάνδολου από τις εκδόσεις Ψυχογιός για την ιστορία αγάπης της Πηνελόπης Δέλτα και του Ίωνα Δραγούμη. Ο συγγραφέας παραφράζοντας τον τίτλο του αλληγορικού μυθιστορήματος της Πηνελόπης Δέλτα, Παραμύθι χωρίς όνομα, μας εισάγει στην πλοκή της ιστορίας, αφού μας προϊδεάζει για το κρυφό πάθος της ηρωίδας, που σήμερα όλοι ξέρουμε ότι έχει ονοματεπώνυμο: Λέγεται: Ίων (Ιωάννης) Δραγούμης. Άλλωστε την ταυτότητα του πάθους της Πηνελόπης Δέλτα μαρτυρά και η μικρή φωτογραφία που κρατά στα χέρια της η μαυροφορεμένη γυναίκα στο εξώφυλλο του βιβλίου, στην οποία εικονίζεται ο Ίων Δραγούμης.

Αν και στην εποχή μας έχουμε γνώση για την ανεκπλήρωτη ιστορία έρωτα και πάθους μεταξύ της Πηνελόπης Δέλτα και του Ίωνα Δραγούμη, είναι πιθανόν, στις αρχές του 20ου αιώνα που διαδραματίζεται η ιστορία αγάπης των δύο πρωταγωνιστών, λίγα πρόσωπα να είχαν γνώση περί αυτής. Ο αφηγητής του μυθιστορήματος ενισχύει τον συλλογισμό αυτό καθώς σε κάποιο σημείο λέει:

«Θυμάται ένα βράδυ χρόνια μετά το Γκάινφαρν, όταν η κόλαση τους είχε χωρίσει που ο Βενιζέλος της ανέφερε χωρίς να γνωρίζει τίποτα για το σκοτεινό παρελθόν της, τον Ίωνα Δραγούμη.»

Όμως, η Πηνελόπη Δέλτα φρόντισε να καταγράψει, όλες τις πτυχές του πάθους της για τον Ίωνα Δραγούμη, στα περίφημα ημερολόγια της, με σκοπό να τα διαβάσουν οι κόρες της και να πληροφορηθούν τα γεγονότα που αναστάτωσαν τη ζωή της, και την έφεραν στα πρόθυρα της εγκατάλειψης της οικογενειακής στέγης, από την ίδια και όχι από τρίτους.

Η Πηνελόπη Δέλτα όταν γνώρισε τον Ίωνα Δραγούμη ήταν ήδη παντρεμένη 10 χρόνια με τον Στέφανο Δέλτα, εγκλωβισμένη σε έναν γάμο χωρίς ευτυχία. Είχε και τρεις κόρες: τη Σοφία, τη Βιργινία και την Αλεξάνδρα.

Ο συγγραφέας, λοιπόν, για να συνθέσει την πλοκή της Ιστορίας χωρίς όνομα ακολουθεί πιστά τα ημερολόγια της Πηνελόπης Δέλτα, και κατορθώνει, επιτυχώς, να μπει στον ψυχισμό της ηρωίδας.

ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΕΣ: ΜΠΕΝΑΚΗ ΚΑΙ ΔΡΑΓΟΥΜΗ

Η Πηνελόπη Δέλτα γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου το 1874 και έδωσε τέλος στη ζωή της στην Αθήνα, στις 27 Απριλίου του 1941, την ημέρα της εισόδου των Γερμανών στην Αθήνα. Ο αφηγητής της ιστορίας λέει σχετικά: «Είναι το έτος 1941, η χρονιά που σηματοδοτεί τον οριστικό θάνατο των θαυμάτων. Οι Γερμανοί έρχονται.»

Η Πηνελόπη Δέλτα μεγάλωσε σε ένα αυστηρό και στείρο από αγάπη οικογενειακό περιβάλλον. Πατέρας της ήταν ο Εμμανουήλ Μπενάκης, μεγαλέμπορος βαμβακιού από την Αλεξάνδρεια και μητέρα της η Βιργινία Χωρέμη από την Χίο.

Μετά από μία ερωτική απογοήτευση, στα νεανικά της χρόνια, με τον Αντώνη Μαυρογορδάτο, παντρεύεται με συνοικέσιο, όπως οι περισσότερες γυναίκες της εποχής εκείνης, τον Στέφανο Δέλτα, γόνο φαναριώτικης οικογένειας, γιο του Γεωργίου Δέλτα και της Σοφίας Καραθεοδωρή. Οι περισσότεροι γάμοι τότε ήταν μία σύμπραξη οικονομικών συμφερόντων και συνένωση ονομάτων επιφανών οικογενειών.

Η Πηνελόπη Δέλτα γνωρίζει και ερωτεύεται τον Ίωνα Δραγούμη, το 1905, όταν εκείνος διορίζεται στην Αλεξάνδρεια ως υποπρόξενος της Ελλάδας. Ο Ίων δραγούμης ήταν γιος του Στέφανου Δραγούμη, πολιτικού και αργότερα πρωθυπουργού, με καταγωγή από το Βογατσικό Καστοριάς, και της Ελισσάβετ Κοντογιαννάκη, κόρης του Ιωάννη Κοντογιαννάκη, τραπεζίτη και επιτίμου γενικού προξένου στην Αγία Πετρούπολη.

ΠΡΟΣΩΠΑ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ ΚΑΙ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΙ

Ο συγγραφέας δημιουργεί τη μυθοπλασία της ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΧΩΡΙΣ ΟΝΟΜΑ, στηριζόμενος, όπως είπαμε και παραπάνω στα ημερολόγια της Πηνελόπης Δέλτα. Οι ήρωες του έργου είναι πρόσωπα υπαρκτά που με την δράση τους άφησαν το δικό τους στίγμα στην πολιτική, κοινωνική, οικονομική και πνευματική ιστορία του τόπου, της εποχής εκείνης.

Βασικοί πρωταγωνιστές είναι: η Πηνελόπη Δέλτα-Μπενάκη, ο Ίων Δραγούμης και ο Στέφανος Δέλτας. Τρεις άνθρωποι που ζουν στη δίνη μιας ιστορίας πάθους και διεκδίκησης. Η Πηνελόπη Δέλτα και ο Ίων Δραγούμης είναι οι παθιασμένοι πλατωνικοί εραστές, που προσπαθούν να ισορροπήσουν πάνω σε τεντωμένο σχοινί. Αντίθετα, ο Στέφανος Δέλτας είναι η ήρεμη δύναμη που προσπαθεί να διασώσει την τιμή και την οικογενειακή του γαλήνη. Τελικά, καταφέρνει να πετύχει το σκοπό του, δηλαδή να μη διαλυθεί η οικογένειά του και να διασωθεί η τιμή του.

ΕΙΔΟΣ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ

Τα πρόσωπα του έργου, όπως είπαμε είναι υπαρκτά, αλλά η ΙΣΤΟΡΙΑ ΧΩΡΙΣ ΟΝΟΜΑ, δεν είναι ιστορική βιογραφία. Ο συγγραφέας σε σημείωσή του στο τέλος του έργου μας εφιστά την προσοχή, επισημαίνοντας ότι «το βιβλίο αυτό είναι μυθιστόρημα και πρέπει να διαβαστεί σαν μυθιστόρημα, όχι σαν ιστορική βιογραφία. Είναι βασισμένο σε αληθινά γεγονότα, αλλά έχει διανθιστεί από μυθοπλαστικές πινελιές, όπως συμβαίνει σε κάθε ιστορία που γίνεται μυθιστόρημα». Στη σημείωση αυτή, επίσης, ο συγγραφέας μας εξηγεί ποια είναι τα μυθοπλαστικά στοιχεία, τα οποία, σημειωτέον, είναι πολύ λίγα.

ΠΛΟΚΗ

Ο δημιουργός του έργου συνθέτει την πλοκή της ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΧΩΡΙΣ ΟΝΟΜΑ στηριζόμενος σε δύο σταθερούς χωροχρονικούς άξονες, γύρω από τους οποίους στροβιλίζονται οι ήρωες και τα γεγονότα. Ο αναγνώστης, μέσα από τις αναδρομές στο χώρο και στο χρόνο (φλας μπακ) της πρωταγωνίστριας, μαθαίνει όλες τις πτυχές του ταραγμένου βίου της.

1908

Ο ένας χωροχρονικός άξονας είναι το σανατόριο στα περίχωρα της Βιέννης, όπου το 1908 βρίσκεται έγκλειστη από την οικογένειά της για να ξεχάσει, με την βοήθεια του ψυχιάτρου Φρίντμαν, τον παθιασμένο έρωτα που αισθάνεται για τον Ίωνα Δραγούμη.

1941

Ο δεύτερος χωροχρονικός άξονας είναι το σπίτι της Πηνελόπης Δέλτα στην Κηφισιά, στις 26 με 27 Απριλίου(Ιουλιανό ημερολόγιο) 1941, μέρες κατά τις οποίες αναμένεται είσοδος των Γερμανών στην Αθήνα. Δύο μέρες καθοριστικές τόσο για τη μοίρα της Ελλάδας, όσο και για τη ζωή της πρωταγωνίστριας. Η Ελλάδα πνίγεται κάτω από την μπότα του κατακτητή και η Πηνελόπη Δέλτα πνίγεται κάτω από το βάρος της κατάκτησης αυτής.

ΧΡΟΝΚΑ ΣΗΜΕΙΑ ΣΤΑΘΜΟΣ

Τα δύο αυτά χρονικά σημεία, δηλαδή 1908 και 1941 σηματοδοτούν για την ηρωίδα την αρχή ενός τέλους:

Το 1908 στη Βιέννη μετά από τρεις μοναδικές ειδυλλιακές μέρες αγάπης και πάθους με τον Ίωνα Δραγούμη, η Πηνελόπη Δέλτα βάζει τέλος στη σχέση τους. Ωθούμενη από το μητρικό καθήκον αναχωρεί για να δέσει άγκυρα στο οικογενειακό λιμάνι και να αναγεννηθεί ως μία επιτυχημένη συγγραφέας, αλλά δυστυχισμένη γυναίκα.

Το 1941 στην Αθήνα, συγκεκριμένα στην Κηφισιά, σ’ ένα περιβάλλον, αντιθέτως, ζοφερό, ο κατακτητής βάζει τέλος στην ελευθερία της Ελλάδας, και η Πηνελόπη Δέλτα βάζει τέλος στη ζωή της, ελεύθερη πια για το ταξίδι προς την αιωνιότητα. Φεύγει από τη ζωή με την γλυκιά σκέψη ότι θα συναντήσει τον αγαπημένο της Ίωνα, αλλά και με την πεποίθηση ότι όλοι οι αγώνες πήγαν χαμένοι.

ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ

Η αφήγηση είναι σε τρίτο πρόσωπο διανθισμένη με σύντομους διαλόγους που προσδίδουν ενάργεια και ζωηρότητα στο κείμενο. Η γλώσσα είναι διαυγής και ρέουσα. Οι περιγραφές διακρίνονται για τη ζωντάνια και το λυρισμό τους.

Ο συγγραφέας δομεί αριστοτεχνικά τους χαρακτήρες και καταφέρνει να διεισδύσει, επιτυχώς, στην ψυχοσύνθεσή τους, ιδιαιτέρως στην ψυχοσύνθεση της πρωταγωνίστριας. Εδώ θα ανοίξουμε μία παρένθεση:

Γενικά, ο συγγραφέας συμπεριφέρεται με ευγένεια στους ήρωες και τις ηρωίδες των έργων του και, ας μου επιτραπεί η έκφραση, δεν τους τσαλακώνει. Αυτή είναι μία γενική παρατήρηση που έχει να κάνει και με ένα άλλο μυθιστόρημα, το Όταν θα δεις τη θάλασσα, του οποίου η μυθοπλασία εκτυλίσσεται την ίδια περίπου περίοδο: 1886 – 1919, αλλά έχει ευτυχισμένο τέλος.

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ

Στην ΙΣΤΟΡΙΑ ΧΩΡΙΣ ΟΝΟΜΑ μέσα από τις αναπολήσεις της ηρωίδας, εκτός από τις προσωπικές ιστορίες των χαρακτήρων του έργου, περνούν πρόσωπα και γεγονότα από την Ιστορία της Ελλάδας. Επιλεκτικά θα αναφέρουμε τον Μακεδονικό αγώνα και τον μαρτυρικό θάνατο του Παύλου Μελά∙ τον Ελευθέριο Βενιζέλο, προσωπικό φίλο της Πηνελόπης Δέλτα∙ την Εκτέλεση του Ίωνα Δραγούμη και τον σκοτεινό ρόλο του πατέρα της, Εμμανουήλ Μπενάκη, ο οποίος κατηγορήθηκε ως ηθικός αυτουργός , αλλά, αργότερα, αθωώθηκε∙ την έλευση των προσφύγων και το φιλανθρωπικό έργο που ανέπτυξε η οικογένεια Μπενάκη∙ τον ξεχασμένο και υπό αμφισβήτηση από την Ιστορία Κωνσταντίνο Κουκίδη, φρουρό της σημαίας στην Ακρόπολη, ο οποίος για να μη την παραδώσει στους Γερμανούς τυλίχτηκε με αυτή και έπεσε από τον Ιερό βράχο της Ακροπόλεως , και άλλα πολλά.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Ο επίλογος της ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΧΩΡΙΣ ΟΝΟΜΑ έχει στοιχεία αρχαίας τραγωδίας, όπως και όλη η ζωή της Πηνελόπης Δέλτα. Το 1941, πριν 78 χρόνια, η ηρωίδα, ελεύθερη από τα δεσμά της βαδίζει προς το αέναο ταξίδι της στην αιωνιότητα, αφήνοντας ως παρακαταθήκη το συγγραφικό της έργο. Η ηρωίδα αναχωρεί τη στιγμή που η Ελλάδα οδεύει προς ένα ατελείωτο κύκλων δεινών, ακόμα μέχρι και σήμερα. Ας αφουγκραστούμε, λοιπόν, την παρακαταθήκη που μας άφησε.

*Η ομιλία μου στην παρουσίαση του βιβλίου στην Λέσχη Ανάγνωσης Αγίας Βαρβάρας ( Μάϊος του 2018)  και η δημοσίευσή της στην OTAVOICE.gr:  ΕΔΩ