Κ. Π. Καβάφης: Καισαρίων

 

Γράφει η Αργυρώ Χατζηπαναγιώτου 

Ο Καισαρίων ο τελευταίος της Δυναστείας των Πτολεμαίων της Αιγύπτου είναι μία από τις ιστορικές φιγούρες του ρωμαϊκού κόσμου που απασχόλησαν το ενδιαφέρον του Κ. Π. Καφάβη.

 Στο ομώνυμο ποίημα του  Καισαρίων, στο οποίο συνυπάρχουν στοιχεία συμβολισμού και ρεαλισμού, ο αδικοχαμένος τελευταίος βασιλιάς της δυναστείας των Πτολεμαίων, είναι το σύμβολο όλων εκείνων των προσώπων που έχει αδικήσει η ιστορία, αφού   είναι η "μνεία μικρή, κι ασήμαντη".    

Ο ποιητής με ρεαλιστική ματιά περιγράφει το δωμάτιο που βρίσκεται όταν ανακαλύπτει τη ξεχασμένη από την ιστορία μορφή του Καισαρίωνα, δημουργώντας  εντέχνως μία αντίθεση μεταξύ του καθημερινού δωματίου του με την χλιδή του βασιλικού περιβάλλοντος της εποχής των Πτολεμαίων: "Και τόσο πλήρως σε φαντάσθηκα, / που χθες την νύχτα αργά, σαν έσβηνεν/ η λάμπα μου — άφησα επίτηδες να σβήνει —/ εθάρρεψα που μπήκες μες στην κάμαρά μου, / με φάνηκε που εμπρός μου στάθηκες· " 

Με την ιδιαίτερη καβαφική ειρωνεία περιγράφει τους αυλικούς και τους κόλακες που τον περιστοιχίζουν, δημιουργώντας ένα παρακμιακό περιβάλλον : "Οι άφθονοι έπαινοι κι οι κολακείες /εις όλους μοιάζουν. Όλοι είναι λαμπροί,/ ένδοξοι, κραταιοί, αγαθοεργοί·"

Τα στοιχεία για τον Καισαρίωνα μπορεί να είναι λιγοστά, αλλά το γεγονός αυτό δεν εμποδίζει τον ποιητή να πλάσει με τη φαντασία του  ό, τι λείπει χρησιμοποιώντας ως εργαλείο του το ιδιαίτερο γλωσσικό ύφος του που είναι ένας συνδυασμός καθημερινών και λογίων λέξεων. 

Στην αρχή στο ύφος  που   είναι αφηγηματικό και περιγραφικό   διακρίνεται η ειρωνική διάθεση του ποιητή. Από τον 15ο στίχο και μετά η διάθεση του ποιητή αλλάζει, το ύφος του γίνεται περισσότερο προσωπικό και λυρικό. 

Καισαρίων

Εν μέρει για να εξακριβώσω μια εποχή,

εν μέρει και την ώρα να περάσω,

την νύχτα χθες πήρα μια συλλογή

επιγραφών των Πτολεμαίων να διαβάσω.                 5

Οι άφθονοι έπαινοι κι οι κολακείες

εις όλους μοιάζουν. Όλοι είναι λαμπροί,

ένδοξοι, κραταιοί, αγαθοεργοί·

κάθ’ επιχείρησίς των σοφοτάτη.

Αν πεις για τες γυναίκες της γενιάς, κι αυτές,

όλες οι Βερενίκες κι οι Κλεοπάτρες θαυμαστές.      10 

Όταν κατόρθωσα την εποχή να εξακριβώσω

θ’ άφηνα το βιβλίο αν μια μνεία μικρή,

κι ασήμαντη, του βασιλέως Καισαρίωνος

δεν είλκυε την προσοχή μου αμέσως......

Α, νά, ήρθες συ με την αόριστη                                 15

γοητεία σου. Στην ιστορία λίγες

γραμμές μονάχα βρίσκονται για σένα,

κι έτσι πιο ελεύθερα σ’ έπλασα μες στον νου μου.

Σ’ έπλασα ωραίο κι αισθηματικό.

Η τέχνη μου στο πρόσωπό σου δίνει                          20

μιαν ονειρώδη συμπαθητική εμορφιά. 

Και τόσο πλήρως σε φαντάσθηκα,

που χθες την νύχτα αργά, σαν έσβηνεν

η λάμπα μου — άφησα επίτηδες να σβήνει —

εθάρρεψα που μπήκες μες στην κάμαρά μου,            25

με φάνηκε που εμπρός μου στάθηκες· ως θα ήσουν 

μες στην κατακτημένην Αλεξάνδρεια, 

χλωμός και κουρασμένος, ιδεώδης εν τη λύπη σου, 

ελπίζοντας ακόμη να σε σπλαχνισθούν

οι φαύλοι — που ψιθύριζαν το «Πολυκαισαρίη».     30
                               Κ. Π. Καβάφης  1918

Η ιστορική φιγούρα του Καισαρίωνα είχε και πριν το 1918 προκαλέσει το ποιητικό ενδιαφέρον του Καβάφη. Στο ποίημά του Αλεξανδρινοί Βασιλείς (1912)  του κάνει μία φαντασμαγορική περιγραφή. Ντυμένος με μετάξια, στολισμένος με άνθη και πολύτιμους λίθους ο Καισαρίων αναγορεύεται Βασιλέας των Βασιλέων. Σε αντίθεση με το παραπάνω  ποίημα που παρουσιάζεται χλωμός και κουρασμένος, λίγο πριν την πτώση του: 

"με φάνηκε που εμπρός μου στάθηκες· ως θα ήσουν / μες στην κατακτημένην Αλεξάνδρεια, / χλωμός και κουρασμένος, ιδεώδης εν τη λύπη σου, /ελπίζοντας ακόμη να σε σπλαχνισθούν / οι φαύλοι — που ψιθύριζαν το «Πολυκαισαρίη»".

          

 Αλεξανδρινοί Βασιλείς (απόσπασμα)

......

Ο Καισαρίων στέκονταν πιο εμπροστά,
ντυμένος σε μετάξι τριανταφυλλί,
στο στήθος του ανθοδέσμη από υακίνθους,
η ζώνη του διπλή σειρά σαπφείρων κι αμέθυστων,20

δεμένα τα ποδήματά του μ' άσπρες
κορδέλες κεντημένες με ροδόχροα μαργαριτάρια.
Αυτόν τον είπαν πιότερο από τους μικρούς,
αυτόν τον είπαν Βασιλέα των Βασιλέων.

        Κ. Π. Καβάφης (1912)

Ο Καισαρίων (47 π. Χ. - 30 π. Χ. ) -του οποίου το πλήρες όνομα είναι Πτολεμαίος Φιλοπάτωρ Φιλομήτωρ Καίσαρ - ήταν ο τελευταίος βασιλιάς της Δυναστείας των Πτολεμαίων, επιγόνων του Μεγάλου Αλεξάνδρου, γιος της Κλεοπάτρας και του Ιουλίου Καίσαρα. Ο Καισαρίων δολοφονήθηκε το 30 π. Χ. από τον Ρωμαίο Οκταβιανό Αύγουστο. Με τον θάνατο του Καισαρίωνα η Αίγυπτος  έγινε ρωμαϊκή επαρχία. 

Η ιστορία μπορεί να έκανε "μνεία μικρή, κι ασήμαντη"στον Καισαρίωνα , ο ποιητής όμως μέσα από το ποιητικό του έργο,  του χάρισε   την αιωνιότητα!  Α. Χ.