Ο Ζαν Ζακ Ρουσσώ και η ανάπτυξη της Εθνικής Συνείδησης των Ελλήνων

 

Γράφει η Αργυρώ Χατζηπαναγιώτου

Ζαν Ζακ Ρουσσώ, φιλόσοφος, παιδαγωγός, συγγραφέας και μουσικός. Γεννήθηκε στη Γενεύη και πέθανε το 1778 στη Γαλλία.

Πνεύμα ανήσυχο, φύση ρομαντική, οραματίστηκε μία ιδεώδη κοινωνία, από την οποία θα λείπουν κάθε είδους ανισότητες, και θα υπάρχει σεβασμός στα δικαιώματα του κάθε μέλους.

Σημαντική προσωπικότητα, άφησε ένα πλούσιο συγγραφικό έργο, το οποίο άνοιξε νέους φωτεινούς ορίζοντες στις κοινωνίες της εποχής του.

Θεωρείται από τους θεμελιωτές του Γαλλικού Διαφωτισμού, που είχε σαν αποτέλεσμα την Επανάσταση του 1789 στη Γαλλία.

Με τη Γαλλική Επανάσταση πολλές από τις απόψεις του Ρουσσώ , ξεπερνώντας τα Γαλλικά σύνορα, έγιναν παγκοσμίως γνωστές , δίνοντας κουράγιο και ελπίδες στα υπόδουλα έθνη.

Οι ιδέες του περί ισότητας, ελευθερίας, θρησκείας είναι μία δροσερή πνοή και ανάσα ελευθερίας, για τους λαούς που στέναζαν κάτω από δεσποτικά καθεστώτα.

Αλλά και στον τομέα της παιδαγωγικής οι απόψεις του περί αγωγής άνοιξαν νέους δρόμους στα παγκόσμια παιδαγωγικά δρώμενα.

Οι ιδέες του Ρουσσώ

Μελετητές του έργου του Ρουσσώ εξετάζοντας συνολικά τα συγγράμματά του, συμπεραίνουν ότι: δεν υπάρχει διαχωρισμός στις παιδαγωγικές από τις φιλοσοφικές, πολιτικές, θρησκευτικές και περί ηθικής απόψεις του.

Αρκετά έργα του γράφτηκαν συγχρόνως, όπως: ο Αιμίλιος, η Ιουλία και το Κοινωνικό Συμβόλαιο.

Όλο του το έργο είναι αφιερωμένο στον άνθρωπο και στην ανύψωση της ανθρώπινης υπόστασης. Ο Ρουσσώ είναι ο κατ' εξοχήν φιλόσοφος και παιδαγωγός, που αγωνίστηκε για τον εξανθρωπισμό του ανθρώπινου γένους, μέσα από τη φύση.

Για τον Ρουσσώ, ακολουθώ τη φύση, ακολουθώ την αρετή σημαίνει ακολουθώ το Θεό.

Κατά τον Σατώ τρία είναι τα βασικά αξιώματα του συστήματος του Ρουσσώ:

1. Η φύση είναι αγαθή, γιατί έχει θεϊκή προέλευση .

2. Η σύγχρονη κοινωνία είναι κακή.

3. Η ελευθερία είναι η απόλυτη πειθαρχία στο νόμο της Ιδανικής Πολιτείας.

Εθνική Συνείδηση και Πατριωτισμός

Ο Ρουσσώ, επίσης θεωρείται ο πατέρας του εθνικισμού και του πατριωτισμού. Διέγνωσε ότι ο ανθρώπινος κόσμος είναι περισσότερο κόσμος της διαφοράς παρά της ταυτότητας, συγκεκριμένα λέει: "όταν θέλει κανείς να μελετήσει τους ανθρώπους, πρέπει να παρατηρήσει γύρω του, αλλά όταν θέλει να μελετήσει τον άνθρωπο, πρέπει να μάθει να περιφέρει τη ματιά του μακριά: πρέπει να παρατηρήσει τις διαφορές για να ανακαλύψει τις ιδιότητες."

Η αγωγή οφείλει να διαμορφώσει την εθνική ψυχή του ανθρώπου.

Στο σύγγραμμά του "Κυβέρνηση της Πολωνίας" αναφέρει τα εξής:

" Η αγωγή είναι εκείνη, που οφείλει να δώσει στις ψυχές την εθνική μορφή και να κατευθύνει έτσι τις αντιλήψεις και της επιθυμίες της, ώστε οι άνθρωποι να είναι πατριώτες από την ιδιαίτερη κλίση τους, από το πάθος, από τη φυσική ανάγκη. Το παιδί, ανοίγοντας τα μάτια του, πρέπει να βλέπει την πατρίδα. και ως την ώρα του θανάτου, δεν πρέπει να βλέπει τίποτε άλλο παρά αυτή".

Η Εθνική Συνείδηση των Ελλήνων

Ο 18ος αιώνας θεωρείται ως αιώνας της αφύπνισης των εθνικών συνειδήσεων των λαών, και ο Ρουσσώ, όπως αναφέραμε και παραπάνω, είναι ένας ένας από τους πατέρες του εθνικισμού. Λόγιοι, όπως ο Ρήγας, επηρεασμένοι από το Ρουσσώ και άλλους Διαφωτιστές, επέδρασαν με τα κηρύγματά τους στην εδραίωση της εθνικής και πατριωτικής συνείδησης των Ελλήνων.

Είναι γεγονός ότι η εθνική συνείδηση των Ελλήνων αναπτύχθηκε πριν την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους. Ο Ν. Μουζέλης, λέει: " ... στη χώρα μας οι εθνικές ιδέες αναπτύχθηκαν πριν από την ίδρυση του ανεξάρτητου ελληνικού κράτους, κυρίως μέσα στις τάξεις των διανοουμένων και εμπόρων, που είχαν σοβαρές διασυνδέσεις με τα κέντρα της διασποράς και ήταν επηρεασμένοι από τον δυτικό Διαφωτισμό και , πιο δραματικά, από τα γεγονότα της Γαλλικής Επανάστασης."

Ένας παράγοντας, που έδρασε καταλυτικά και συνετέλεσε στην ανάπτυξη της εθνικής συνείδησης των Ελλήνων ήταν η άνοδος της οικονομικής ευημερίας, λόγω της ανάπτυξης του εμπορίου.

Ο Απ. Βακαλόπουλος, λέει τα εξής: " Η οικονομική ... άνοδος των Ελλήνων είχε τεράστια αποτελέσματα στην πνευματική τους και έμμεσα και στην εθνική τους αφύπνιση. Σε πολλά μέρη τώρα του ελληνικού χώρου ιδρύονται σχολεία, έστω και αν είναι υποτυπώδη. Επίσης πολλά βιβλία τυπώνονται στις ανθηρές εμπορικές παροικίες του εξωτερικού, κυρίως στη Βενετία, Βιέννη, Βουδαπέστη και από εκεί σκορπίζονται στον ελληνικό χώρο."

Σε κρίσιμες και δύσκολες, λοιπόν, περιόδους για τον τόπο μας αξίζει να ανατρέχουμε στο παρελθόν για να αντλήσουμε θάρρος , αντοχή και τόλμη από τους προγόνους μας που, με τους αγώνες και τις θυσίες τους, έκαναν πραγματικότητα το όραμά τους για μια Ελλάδα Ελεύθερη και Ανεξάρτητη.

Βιβλιογραφία:
1.Βακαλόπουλος, Α., "Η πορεία του Γένους από το Βυζάντιο στον Ελληνισμό", εκδ. Κάλβος 1980
2.Βεϊκος Θ. "Εθνικισμός και Εθνική Ταυτότητα, Αθήνα, 1993
3. Καραγιάννης Θ. "Παιδαγωγικά Πορτρέτα", Εκδ. Ντουντούμη
4. Μουζέλης Ν. " Ο Εθνικισμός στην Ύστερη Ανάπτυξη", Εκδ. Θεμέλιο, 1994
5. Σατώ Ζ., "Οι μεγάλοι παιδαγωγοί, Εκδ. Γλάρος 

Σημείωση:

Τα ως άνω γραφόμενα αποτελούν απόσπασμα από την Πτυχιακή μου εργασία στο Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων με θέμα: " Η επίδραση των ιδεών του Ρουσσώ στην Ελλάδα κατά την εποχή του Νεοελληνικού Διαφωτισμού " Υπεύθυνος καθηγητής : Α. Παπαϊωάννου, Ακαδ. Έτος 1996-97)