Ανδρέας Καλογιάννης: "Καρμική έλξη". Μία αναλυτική προσέγγιση

 

Γράφει η Αργυρώ Χατζηπαναγιώτου

Η Καρμικη ¨Έλξη είναι η πρώτη ποιητική συλλογή του Ανδρέα Καλογιάννη, εκδ. Ανεμολόγιο 2022, η οποία αποτελείται από 50 ερωτικά σονέτα.

Ο ποιητής, για να εκφράσει τα συναισθήματα που απορρέουν από την απώλεια μιας αγάπης μοναδικής και υπέροχης, καταφεύγει στην ποίηση, γράφοντας 50 καλοδουλεμένα σονέτα.

Το εκφραστικό μέσο το οποίο χρησιμοποιεί ο Α. Καλογιαννης, το σονέτο,  φέρνει στο νου του αναγνώστη εποχές του παρελθόντος δημιουργώντας ένα κλίμα νοσταλγικό.

Το σονέτο είναι είδος ποιήματος  οι απαρχές του οποίου μας οδηγούν στην Σικελία του 13^ου αιώνα. Το σονέτο καλλιεργήθηκε από την Σικελική Σχολή και προέρχεται από την canzone (ωδή). Στη συνέχεια διαμορφώθηκε από τους τροβαδούρους της Προβέντζας (Γαλλία) και τους ποιητές της Τοσκάνης. Την ανώτερη καλλιτεχνική μορφή  στο σονέτο έδωσε ο Πετράρχης (Francesco Petrarca), 1304- 1374, λόγιος και ποιητής της περιόδου της Αναγέννησης.   

Τους επόμενους αιώνες διαδόθηκε και στην υπόλοιπη Ευρώπη φθάνοντας μέχρι και την εποχή μας. Καλλιεργήθηκε ιδιαιτέρως στο τέλος του 19^ου αιώνα και αποτέλεσε στιχουργικό εργαλείο για τους ποιητές του ρεύματος του Παρνασσισμού.

Τα σονέτα του Α. Καλογιάννη έχουν την κλασσική μορφή του ιταλικού σονέτου. Αποτελούνται από δύο τετράστιχα (οκτάβα) και δύο τρίστιχα δημιουργώντας ένα ποιητικό σύνολο 14 ενδεκασύλλαβων ομοιοκατάληκτων στίχων. Η ομοιοκαταληξία  των τετράστιχων είναι σταυρωτή ακολουθώντας το σχήμα ΑΒΒΑ, ΑΒΒΑ. Τα εξάστιχα ακολουθούν διάφορα ομοιοκατάληκτα  σχήματα.

Σύμφωνα με τους στιχουργικούς κανόνες τα 2 τετράστιχα περιγράφουν ένα πρόβλημα, του οποίου η λύση δίνεται στα 2 τρίστιχα που ακολουθούν. Σημαντικοί στίχοι στο σονέτο είναι ο ένατος στίχος στον οποίο συνήθως παρουσιάζεται αλλαγή στη διάθεση ή στον τόνο, καθώς και ο δέκατος τέταρτος στον οποίο διαφαίνεται το νόημα του σονέτου και ο οποίος ενδυναμώνει την αρμονία του ποιήματος.

Ο Α. Καλογιάννης στο πρώτο ποίημα της συλλογής με τίτλο: Ο, ΤΙ ΠΟΘΕΙΣ,  κάνει γνωστό στον αναγνώστη ότι αυτός ο χωρισμός, η απώλεια της αγαπημένης, του δυσκολεύει τη ζωή.

Ο,ΤΙ ΠΟΘΕΙΣ

Είναι δύσκολο να μη  ζω κοντά σου.

Πώς θα ζήσω χωρίς να σε φιλάω;

Απλώς θες μόνο να σε προσπεράσω

Πες μου πως ν’ αγνοήσω αυτό το βλέμμα σου.

 

Ώρες ώρες θέλω να ‘ρθω να σε δω,

αλλά ο φόβος συχνά με καταβάλλει.

Για σένα μέσα μου μάχομαι πάλι.

Ένα όμως θέλω σίγουρα να σου πω.

 

Έχεις ήδη μια θέση στην καρδιά μου.

Θα ‘θελα να σ’ έχω στην αγκαλιά μου.

Μην τολμήσεις ποτέ να μου τ’ αρνηθείς

 

αφού κατά βάθος είμαι ό, τι ποθείς.

Κανένας δεν θα αγγίξει τον κόσμο μας,

αυτόν που έγινε για τον έρωτά μας.

 

Στον πρώτο στίχο δηλώνει: «Είναι δύσκολο να μη ζω κοντά σου.» Στο δεύτερο στίχο του ποιήματος θέτει το ερώτημα: «Πώς θα ζήσω χωρίς να σε φιλάω;». Στα δύο πρώτα τετράστιχα ο αναγνώστης βλέπει την αβεβαιότητα που βιώνει ο ποιητής και το φόβο που αισθάνεται μετά τον χωρισμό. Στον ένατο στίχο: «Έχεις ήδη μια θέση στην καρδιά μου.» διακρίνεται μια αλλαγή στη διάθεσή του και στο ύφος του ποιήματος. Από την αβεβαιότητα ο ποιητής περνάει σε μία υποκειμενική βεβαιότητα, καθώς αποφασίζει να δώσει λύση στο πρόβλημα που έχει διατυπώσει στον δεύτερο στίχο, διαφυλάττοντας στην καρδιά του μία εικονική πραγματικότητα του έρωτα που έζησε με την αγαπημένη:  «Κανένας δεν θα αγγίζει τον κόσμο μας,/αυτόν που έγινε για τον έρωτά μας.»

Στα επόμενα ποιήματα ο ποιητής ακολουθώντας τους  κανόνες του σονέτου εκφράζει συναισθήματα θυμού, λύπης, αγωνίας, φόβου. Αποδίδει τη γνωριμία με την αγαπημένη σε δυνάμεις που ο θνητός άνθρωπος δεν μπορεί να ελέγξει: το κάρμα, τη μοίρα και την τύχη. Άλλωστε και ο τίτλος της ποιητικής συλλογής: Καρμική έλξη, παραπέμπει σε δυνάμεις που είναι έξω από τις ανθρώπινες δυνατότητες.  Ακολουθώντας τη σκέψη του Ηράκλειτου που είχε πει: «Εστίν ειμαρμένα πάντα», δηλαδή «Όλα είναι γραμμένα», στο ποίημα ΗΜΟΥΝ ΜΙΑ ΧΑΡΑ ΠΡΙΝ ΣΕ ΓΝΩΡΙΣΩ, γράφει : «Η μοίρα θέλησε να σε γνωρίσω/αφού στο διάβα σ’ έφερε τυχαία/ και στο μυαλό μου ξάφνου ήρθε μια ιδέα/μαζί σου τον έρωτα πια να ζήσω.» Κάρμα, μοίρα, πεπρωμένο, τύχη καθορίζουν την γνωριμία με την αγαπημένη.

Σημαντικό ρόλο για τον ποιητή παίζει και ο αριθμός 14. Υπάρχει στη συλλογή ένα μοναδικό ποίημα που έχει ως τίτλο τον αριθμό 14. Το σονέτο αυτό είναι το δέκατο τέταρτο της συλλογής, και κάθε σονέτο, όπως είπαμε,  αποτελείται από  δεκατέσσερις στίχους. Ο αριθμός 14 σύμφωνα με τις αριθμολογικές θεωρίες, συμβολίζει τις καρμικές οφειλές και σηματοδοτεί ανέλπιστες καταστάσεις και συνεχείς αλλαγές. Για τον ποιητή ο αριθμός 14 είναι σημαντικός γιατί αποτελεί την ημερομηνία της γνωριμίας του με την αγαπημένη. Συγκεκριμένα γράφει: «Για κάποιους ίσως να ‘ναι ένας αριθμός/γι’ άλλους απλώς δυο κολλητά ψηφία/ για τρίτους του παιδιού τους η ηλικία/ όμως για μένα πια ήταν ένας σταθμός.»

Ο ποιητής, επίσης, αναπολεί τις όμορφες στιγμές: «Σε θυμάμαι να χορεύεις στον δρόμο/ξέφρενα κάτω απ’ το φως του φεγγαριού» (…) «Σε θυμάμαι να χαμογελάς πλατιά/ να μου λες τι σημαίνω εγώ για σένα».

Όμως, πολλές φορές, οι στιγμές γίνονται βασανιστικές; «Από τότε που αυτό έληξε οριστικά/εικόνες από τις δικές μας στιγμές/έρχονται στο μυαλό μου διαδοχικές /και με βασανίζουν την κάθε βραδιά.»

Εκφράζει ευσεβείς πόθους επανένωσης με την αγαπημένη, στο μέλλον: «Το γνωρίζω ότι για εμάς δεν ήρθε η ώρα. Μαζί θα το ζήσουμε αλλά όχι τώρα».

Νέα ερωτήματα γεννιούνται. Προσπαθεί να καταλάβει πως η αγάπη έγινε μίσος, πώς ξεριζώθηκαν τα αισθήματα αγάπης και αναρωτιέται: «Μήπως όμως να το προκάλεσα εγώ;» και καταλήγει: «Εγώ ίσως τα πράγματα να ζόρισα/γι’ αυτό κι έχω μια ραγισμένη καρδιά.»

ΤΑ ΠΕΝΤΕ ΣΤΑΔΙΑ ΤΟΥ ΠΕΝΘΟΥΣ

Μέσα από τα συναισθήματα, που εκφράζει ο ποιητής για την απώλεια της αγαπημένης, μπορούμε  από ψυχολογικής πλευράς να διακρίνουμε τα 5 στάδια του πένθους όπως αυτά έχουν διατυπωθεί από την αμεικανοελβετίδα ψυχίατρο Elisabeth Kubler-Ross. Δηλαδή, Άρνηση, Θυμό, Διαπραγμάτευση, Κατάθλιψη, Αποδοχή.

ΑΡΝΗΣΗ

Στο ποίημα, ΑΥΤΗ Η ΑΓΑΠΗ, ο ποιητής, αρνείται,  δεν μπορεί να πιστέψει αυτό που συμβαίνει: «Πρέπει κάποια στιγμή να τ’αντιληφθείς./Δεν μπορείς ν’ αναιρείς αυτά που ‘χεις πει, / δεν μπορείς να σβήσεις αυτά που ‘χω δει./ Πλησιάζω στο χείλος της καταστροφής.»

ΘΥΜΟΣ

Στο ποίημα ΗΜΟΥΝ ΜΙΑ ΧΑΡΑ ΠΡΟΤΟΥ ΣΕ ΓΝΩΡΙΣΩ συνειδητοποιώντας την απώλεια της αγαπημένης, θυμώνει, τα βάζει με τη μοίρα αλλά και με την ίδια την αγαπημένη: «Ήμουν μια χαρά προτού σε γνωρίσω» αλλά «Η μοίρα θέλησε να σε γνωρίσω» και «Στην κόλαση πια ζω χάρη σ΄εσένα.»

Ο έντονος ψυχικός πόνος στο στάδιο αυτό του θυμού δημιουργεί και σωματικές αντιδράσεις. Στο ποίημα, ΜΕΧΡΙ ΝΑ ΣΕ ΞΕΧΑΣΩ γράφει: «Χάνω τα λογικά μου με τον καιρό/το μυαλό μου στην τρέλα μόνο ρέπει/περιμένοντας πάνω απ’ το κινητό.»

ΔΙΑΠΡΑΓΜΑΤΕΥΣΗ

Από τον θυμό, το δεύτερο στάδιο του πένθους, ο ποιητής περνά στο τρίτο στάδιο, αυτό της διαπραγμάτευσης. Προσπαθεί να βρει λύση εξαγοράζοντας χρόνο. Μία λύση που θα διώξει τον πόνο, την θλίψη και τον φόβο του για το άγνωστο μέλλον που το νιώθει απειλητικό. Στο ποίημα ΚΡΥΦΟΣ ΠΟΘΟΣ γράφει: «Πες μου ότι σου λείπω όταν δεν είμαι εκεί./ Έλα να με βρεις και να με φιλήσει/ απλά τα χείλη μου να κατακτήσεις./Ξέρεις που μένω. Γρήγορα περνά η ζωή.» Στο ποίημα ΖΗΤΗΣΑ λέει: «Ζήτησα να ζήσω το παραμύθι», σε άλλους στίχους δηλώνει: «Δεν ζήτησα τον πόνο εγώ να ζήσω/ούτε δίπλα σου απλώς να δυστυχήσω/ούτε δάκρυα να τρέχουν συνεχώς.»

ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ

Από τη διαπραγμάτευση ο ποιητής περνά στην κατάθλιψη το αμέσως επόμενο στάδιο του πένθους. Στο στάδιο αυτό συνειδητοποιώντας την απώλεια έρχεται αντιμέτωπος με τα συναισθήματα της θλίψης και του πόνου. Καταφύγιο του ανθρώπου που πενθεί είναι το κλάμα. Κάνει προσπάθειες να φανεί δυνατός αλλά εξ αιτίας της μοναξιάς παρουσιάζονται διαταραχές σε όλο το φάσμα της ύπαρξής του: στο σωματικό, συναισθηματικό και διανοητικό πεδίο. Συγκινείται εύκολα, είναι απαισιόδοξος και απελπισμένος. Το ποίημα ΔΥΣΚΟΛΕΣ ΒΡΑΔΙΕΣ εκφράζει γλαφυρά τα συναισθήματα της θλίψης και του πόνου του:

ΔΥΣΚΟΛΕΣ ΒΡΑΔΙΕΣ

Υπάρχουν αυτές οι δύσκολες βραδιές

που σ’ αναζητώ, που εσένα λησμονώ

που συμπεριφέρομαι σαν παλαβό

που θέλω μόνο τις δικές αγκαλιές.

 

Αν και μου λείπεις πολύ και το ξέρεις

δεν θα γυρίσει πια πίσω σ’ εμένα

κι ας έχω απ’ το κλάμα μάτια πρησμένα

παρόλο που έτσι πια κι εσύ υποφέρεις.

 

Ήρθε νομίζω ο καιρός να σ’ αφήσω

να βρω την ψυχική μου ισορροπία

αν και αποτελεί μείζονα φοβία.

 

Πώς την καρδιά στα δύο να χωρίσω

αφού μήνες τώρα την έχεις κλέψει

και το δικό μου μυαλό έχεις μαγέψει;

 

Στο στάδιο της κατάθλιψης, ο πενθών συχνά μιλάει για το αγαπημένο πρόσωπο που έφυγε προσπαθώντας έτσι να κρατήσει μία επαφή μαζί του. Στο ποίημα Ο ΞΑΝΘΟΣ ΑΓΓΕΛΟΣ, ο ποιητής περιγράφει την αγαπημένη του: «Ό, τι καλύτερο μπορούσα να ‘χω. Ξανθά μαλλιά, σκούρα καστανά μάτια/ αξίζουν όσο χιλιάδες παλάτια./Να ‘ξερες πόσα θέλω να σου πω!».

 ΑΠΟΔΟΧΗ

Με το πέρασμα του χρόνου ο πενθών έχοντας περάσει από τα προηγούμενα στάδια και αναβιώνοντας κοινές στιγμές και αναμνήσεις, τελικά, καταφέρνει να αποδεχτεί την απώλεια  επαναπροσδιορίζοντας τη ζωή του. Επιστρέφει σε μία κατάσταση φυσιολογική. Η αποδοχή από τον ποιητή της απώλειας της αγαπημένης φαίνεται ξεκάθαρα στο τελευταίο ποίημα της συλλογής που έχει τίτλο, ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ:

ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ

Εσύ με δίδαξες τι θα πει αγάπη

Κι ότι με πόνο πάει συχνά μαζί.

Εσύ μ’ εφοδίασες μ’ υπομονή

Κι έτσι η ψυχή μου μάλλον μετετράπη.

 

Εσύ μου ‘δειξες κι εμένα ν’ αγαπώ

Κι ό, τι με πονά, αμέσως το διώχνω.

Εσύ μ’ έμαθες στα όρια να με σπρώχνω

Κι ό, τι πια επιθυμώ να το διεκδικώ.

 

Αν και ξάφνου ένα βράδυ το λήξαμε

Και για καιρό δεν μπορούσα να ζήσω

Άρχισα πια να βλέπω το θετικό.

 

Εγώ απ’ όλο εκείνο που εμείς ζήσαμε

Τα καλά μόνο στο νου θα κρατήσω

Και γι’ αυτά θέλω να σου πω ευχαριστώ!

Η περιπετειώδης διαδρομή του ποιητή, μέσα από τις συμπληγάδες του έρωτα, τελειώνει με την αποδοχή της απώλειας της αγαπημένης, ατενίζοντας με αισιοδοξία το μέλλον. 

  

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

 Βουτεριάδης, Ηλίας, Νεοελληνική στιχουργική, Ιωάννης Κολλάρος & Σια, εν Αθήναις, 1929

 Πολίτης, Λίνος, Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας, ΜΙΕΤ, Αθήνα 1998

Ο Ανδρέας Καλογιάννης γεννήθηκε το 1999 στην Αθήνα. Από τότε, διαμένει μόνιμα μαζί με την οικογένειά του στο Κερατσίνι, ένα προάστιο του Πειραιά. Αποφοίτησε από το τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών με Άριστα. Το 2016 βραβεύτηκε από τον διαγωνισμό γαλλοφωνίας για ένα ποίημά του στα γαλλικά με θέμα «φίλοι του κόσμου». Έχει λάβει μέρος στη συλλογική έκδοση Τα χαϊκού της Άνοιξης. Η Καρμική Έλξη είναι το πρώτο του βιβλίο.